05 March 2015

Nome da Galiza

A Galiza é uma nação no noroeste da Península Ibérica, constituindo administrativamente desde 1978 uma comunidade autónoma do Reino de Espanha, reconhecida como nacionalidade histórica pelo seu estatuto de autonomia. A comunidade autónoma galega localiza-se em parte do território da antiga província romana da Galécia e do posterior Reino da Galiza (409-1833, de jure).

O nome da Galiza, ou Galícia, deriva do latim Callaecia ou Gallaecia (Galécia em português), que foi o nome dado pelos romanos ao território dos povos gallaeci / callaeci (em latim), ou καλλαικoι (kallaikói, em grego) – galaicos em português. Estes terão sido um conjunto de tribos ou povos de cultura castreja e raiz céltica. O território dessas tribos galaicas abrangia todo o noroeste e grande parte do norte da Península Ibérica, em extensão variável, correspondente ao norte de Portugal, Galiza, Astúrias, Cantábria e Leão.

Têm sido apresentadas diversas hipóteses para a etimologia da Galiza e dos antigos povos galaicos (gallaeci, kallaikói). Algumas suposições combinam a mesma origem para este nome e para o da segunda parte de Portugal (de Portus Cale), identificando a raíz gal / cal / kal em ambos os casos. Entre as várias hipóteses podemos encontrar as seguintes:

- do nome da deusa celta Cailleach, adorada pelos callaeci;
- do grego καλλισ (kallis), “belo”; ou γάλα (gala), “leite” ou “brancura”;
- do latim cale, "quente"; ou callus, “calo”; ou collis, “colina”;
- de cala (enseada estreita entre rochedos; curso de água), de origem celta ou anterior;
- de Galli ou Gallus;
- de Γαλάτεια (Galateia), da mitologia grega.
- dos galli, galeses ou galos célticos, que se teriam estabelecido na zona do Porto;
- da raiz indo-europeia g(h)al, “poder, força; dureza, calo”;
- da raiz pré-indo-europeia kara / kala, “rocha”.

Seja qual for a origem do nome da Galiza e dos galaicos, a palavra hoje usada evoluiu em latim de Callaecia para Gallaecia (Galécia) e Gallicia. Os geógrafos e historiadores árabes medievais chamaram à Galiza, englobando os reinos cristãos do noroeste ibérico, os nomes de Ŷillīquiya (derivado de Gallaecia) e Galīsiya (derivado de Galízia), sendo a última forma mais usada para a zona específica da Galiza e norte Portugal.

Em galego-português surgiram as formas Galízia, Galiza e Galícia. No período medieval do Reino da Galiza, a forma mais usada era Galiza, como ainda é em português. A partir do século XV, sob domínio de Castela, passou a ser mais frequente a escrita da forma Galicia, coincidente com o nome em castelhano. Nos séculos XIX e XX, com o Ressurgimento / Rexurdimento, voltou a ser usada a forma histórica Galiza.

Hoje em dia, conforme o estatuto de autonomia da Galiza, que reconhece o galego como língua própria do país, assim como o castelhano, o nome oficial da comunidade autónoma é Galicia. No entanto, o termo Galiza é igualmente aceite e legítimo segundo as oficiais Normas Ortográficas e Morfolóxicas do Idioma Galego, da Real Academia Galega, do ano de 2003. Por outro lado, as entidades e indivíduos pertencentes à corrente reintegracionista galega, que considera o galego e o português como pertencentes ao mesmo diassistema linguístico, usam exclusivamente a forma histórica galego-portuguesa Galiza.

No Brasil alguns indivíduos, e inclusive obras de referência, usam o termo Galícia, ou em simultâneo Galiza e Galícia. Este terá entrado nos hábitos linguísticos brasileiros por influência castelhana ou devido à imigração galega no Brasil. O termo Galícia é considerado barbarismo ou estrangeirismo por alguns autores.

  • Galiza irredenta, Galiza estremeira, Faixa oriental, Franxa Leste, Galiza exterior, são nomes, entre outros, dados aos territórios de língua e cultura galega localizados fora da atual comunidade autónoma da Galiza, nas comunidades das Astúrias e de Castela e Leão. Estes territórios ou comarcas são tradicionalmente os de Eo-Navia, Bierzo e Portelas / Seabra.
  • Nova Galiza, em castelhano Nueva Galicia ou Nuevo Reino de Galicia, foi um território do Vice-Reino da Nova Espanha, no México colonial.
  • Nova Galiza (Nueva Galicia) foi também outrora o nome do arquipélago de Chiloé, no sul do Chile.
  • A Primeira República Galega foi um episódio efémero no dia 27 de junho de 1931, antes das eleições às Cortes Constituintes da II República Espanhola.
  • O Dia Nacional da Galiza, também chamado Dia da Galiza, Dia da Pátria ou Dia da Pátria Galega, celebra-se a 25 de julho – dia de Santiago Maior.
  • O Dia das Letras Galegas celebra-se a 17 de maio, desde 1963. Todos os anos é homenageada uma figura significativa da literatura galega.
  • Em Portugal existem vários topónimos que incluem a palavra Galega(s) ou Galego(s). O anterior nome da cidade do Montijo, na margem esquerda do estuário do Tejo, era Aldeia Galega do Ribatejo. No concelho de Cascais há uma povoação chamada Galiza.
  • Galega é um género botânico pertencente à família Fabaceae. Inclui a arruda-caprária ou galega (Galega officinalis).
  • Em algumas línguas, inclusive castelhano, inglês e formas de galego-português, o topónimo ibérico Galicia é igual ao da região histórica da Galícia, entre a Polónia e a Ucrânia. O nome da Galícia centro-europeia escreve-se Galicja em polaco, Галичина (Halychyna) em ucraniano e ruteno, Galizien em alemão, entre outras línguas dos povos da região.

Na imagem superior, quatro bandeiras galegas: a bandeira oficial institucional da comunidade autónoma, a bandeira civil da comunidade autónoma, a bandeira com o escudo de Castelao, a bandeira nacionalista de esquerda.

Na foto inferior, uma placa (que antes tinha a palavra Espanha) em Paradamonte, concelho de Ponte da Barca, província do Minho, Portugal. Foto: ©200Francisco Santos. Local.: http://goo.gl/maps/NKm1g

No comments: